تخت جمشید
شهرپارسه یکی از بزرگ ترین یادمان‌های دوران تاریخی ایران است که دردوره‌ی فرمانروایی پادشاهان هخامنشی برپا شده است. این نام به استناد سنگ نوشته خشایارشا بر جرز درگاه‌های کاخ دروازه یا دروازه ملل و نیز لوح‌های ایلامی کشف شده از خزانه و باروی تخت جمشید، برگرفته شده و در کتاب‌های تاریخی آن را پرسپولیس نام نهادند. سپس به دستور داریوش اول تختگاه پادشاهی به نام تخت جمشید برپاگردید. این جایگاه به دوره‌ای از تاریخ باشکوه ایران باز می‌گردد که دوران اقتدار سیاسی و فرهنگی و شکوه هنر معماری ایران باستان بوده و کاربرد مصالح ویژه‌ای مانند سنگ و هنر ترکیب آن از شاخص‌های معماری آن است. این اثر در 57 کیلومتری شمال‌خاوری شیراز و 10 کیلومتری شمال مرودشت بر روی بستری سنگی در دامنه یکی از کوهپایه‌های کوه رحمت (کوه مهر) واقع شده و 1770 متر از سطح دریا بلندتر است. وسعت آن کمی بیشتر از 125 هزار متر مربع است. این بنا در سال 518 پیش از میلاد برای برپایی مراسم آیینی نوروز بنیان نهاده شد و ساخت آن 120 تا 150 سال به درازا انجامید. مجموعه تخت جمشید شامل هفت كاخ (تالار)، سنگ نبشته و نقش برجسته‌ها، پلكان‌ها، ستون‌ها و دو آرامگاه سنگی است. در بناهای تخت جمشید بیش از سه هزار نقش برجسته وجود دارد كه به گونه‌ا‌ی شگفت‌آور هماهنگ هستند. بزرگترین کاخ در مجموعه تخت جمشید کاخ مشهور به "صد ستون" است که احتمالا یکی از بزرگترین آثار معماری دوره هخامنشیان بوده و داریوش اول از آن به عنوان تالار بارگاه (بارعام) خود استفاده می‌کرده است. هخامنشیان با برپایی این بناهای باشکوه و برگزاری جشن نوروز و پذیرایی از ملل تحت سلطه خود، خواستار نمایش اقتدار فرمانروایی بزرگ ایران، از سند تا نیل بودند. درتخت جمشید نزدیک به چهل هزار لوحه گلی بدست آمده که این الواح با خط ایلامی، اسناد خرج ساختمان و دستمزد کارگران کاخ‌های تخت جمشید را نشان می دهند. در این دوره خط و زبان پارسی باستان ، آرامی و ایلامی استفاده می‌شد و خط میخی، خط درباری و رسمی کشور بوده است. این اثر که در سال 1310 به شماره 20 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده؛ در فرجام نیز به سبب دارا بودن ارزش‌های برجسته‌ی جهانی با معیارهای (i) ،(iii) ، ( (iv در تاریخ 4/08/ 1358 ه.ش (26 اکتبر 1979 م)، اجلاس سوم قاهره و لوکسور مصر به شماره‌ی 114 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.